স্বাধীনতাৰ স্বপ্নই বহুধাবিভক্ত অসমীয়া সমাজৰ বিভিন্ন মানুহক উদ্বুদ্ধ কৰি ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে একগোট হ’বলৈ সাহস যোগোৱাৰ বিশদ আৰু বিশ্বাসযোগ্য বিৱৰণ মৃত্যুঞ্জয় ৷ উপন্যাসখনৰ চৰিত্ৰসমূহ সত্ৰৰ ছত্ৰচায়াত বৈষ্ণৱ পৰম্পৰাৰে পালিত হৈয়ো ৰেল বগৰোৱাৰ দৰে ধ্বংসাত্মক কাৰ্যত লিপ্ত হ’ব লগা হৈছিল ৷ বৈষ্ণৱ পৰম্পৰাৰ এনে পটভূমিত হিংসা অহিংসাৰ দ্বন্দ্ব মৃত্যুঞ্জয়ত প্ৰথমৰ পৰা শেষলৈকে প্ৰচ্চন্ন ৷ মিলিটেৰীবোৰক নিজহাতে গুলিয়াই মাৰি , চকুৰ আগতে দুৰ্ঘটনাত পতিত ৰেলগাড়ীৰ শ শ মিলিটেৰীৰ মৃত্যুৰ বিভৎস্য দৃশ্য দেখি বিবেক দংশনত গোঁসাইৰ মন মগজু অস্থিৰ হৈ পৰিছে ৷ নিজ আঁচনিত সফল হৈ নৰহত্যাৰ তেজেৰে যেন গোঁসাইৰ হাত ৰঙা হৈ পৰিছে৷ এই হত্যাকাণ্ডই গোঁসাইৰ নীতিবোধতো দাৰুণ আঘাত সানিছে ৷ সেয়ে গোঁসাইয়ে কৈছে - “ মোৰ প্ৰাণ মৰি আহিছে ৷ এই হাতখনত মানুহৰ তেজ লাগি আছে৷ এইটো মোৰ সহ্য হোৱা নাই ৷ মোৰ বিবেক বিকল হৈ গৈছে ৷ আচলতে মোৰ নৈতিক দ্বন্দ্ব ঘটিছে ৷ মিছা কথা কৈ লাভ নাই ৷ মই অহিংস যুঁজহে ভাল পাঁও ৷”
বৈষ্ণৱ সত্ৰাধিকাৰ এজনে হাতত অস্ত্ৰ লৈ অহিংস পথ লোৱাতো বৈষ্ণৱ পৰম্পৰাতে বিৰল ৷ ই ঐতিহাসিক দিশৰ পৰাও তাৎপৰ্যপূৰ্ণ ৷ এই সমূহত অতিস্থ হৈ ৰূপনাৰায়নেও ভাবিছিল যে হত্যা আৰু হিংসাই মানুহক কেতিয়াও আনন্দ দিব নোৱাৰে ৷ হিংসা-অহিংসাৰ সৰ্বগ্ৰাসী আৰু ক্ষয়ঙ্কৰ দ্বন্দ্বৰ পৰা জীৱনৰ অন্তিম সময়লৈকে কেৱল বাচি গৈছিল ধনপুৰ চৰিত্ৰটি৷ ধনপুৰে হিংসাৰ আশ্ৰয় লৈছিল কেৱল সমাজত ন্যায় আৰু সমতা স্থাপনৰ বাবেহে৷ ‘কৰিম বা মৰিম’ পণ লৈও কিন্তু তেওঁ নৰহত্যা কোনো দিনেই কৰা নাছিল ৷ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ উপলব্ধি মৃত্যুঞ্জয়ত পোনপটীয়া নহয় ৷ ইয়াৰ মহত্বই মানুহৰ দেহ মনক ক্ষত বিক্ষত কৰিছে ৷ জীৱনৰ চৰম আত্মবলিদানৰ কাহিনীও ইয়াত বৰ্ণিত হৈছে ৷ ইয়াৰ কাহিনীৰ লগত অংগাঙ্গীভাৱে জড়িত হৈ আছে মানৱমুক্তিৰ লগতে হত্যা , পীড়ন , লাঞ্ছনা আৰু ধৰ্ষণৰ দৰে ভয়াবহ কাহিনী ৷ ইয়াৰ মাজতেই ফুটি উটিছে আন্দোলনৰ ধ্বংসমুখী কৰুণ কাহিনী আৰু মানৱ মুক্তিৰ চিৰন্তন আকুলতা ৷ নৱ প্ৰচাৰিত সাম্য , মৈত্ৰী আৰু জাতীয়তাবাদী চেতনাহে মৃত্যুঞ্জয়ত বৰ্ণিত বিয়াল্লিছৰ জণজাগৰণৰ ভিত্তি আছিল৷ ইয়াৰ আদৰ্শৰ লক্ষ্য আছিল ৰাজতন্ত্ৰ ৷ গোঁসাইহঁতে ৰাজনৈতিক চেতনাৰে উদ্বুদ্ধ হৈ স্বাধীনতা আন্দোলনত লাগিছিল যদিও তেওঁলোকৰ ভৱিষ্যতৰ বিষয়ে এটা সুনিদিষ্ট ধাৰণা নাছিল ৷ সেয়ে হয়তো মহদা গোঁসাইৰ বিধৱা পত্নী গোসাঁনীয়ে ভাবিছে- ‘স্বাধীনতা পালে মানুহবোৰ আগতকৈ ভাল হ’বনে? মৰামৰি কটাকটি কৰিবলৈ এৰিবনে? ’ ৷ গতিকে আন্দোলনে জোকাৰি পেলোৱা সহজ-সৰল জাতি এটাৰ মাজত শান্তিৰ প্ৰতি থকা হাবিয়াস আৰু মুক্তি চেতনাৰো প্ৰকাশ উপন্যাসখনিত দেখা যায়৷
বিয়াল্লিছৰ গণবিপ্লৱৰ ৰূপ মুখ্যতঃ অহিংস আছিল যদিও বৃটিছৰ দমন নীতি আৰু উৎপীড়ণৰ আতিশয্যই বহু লোককে হিংসাৰ পথলৈ টানি নিছিল ৷ তদুপৰি মহাত্মাগান্ধীৰ সত্যাগ্ৰহ আৰু অসহযোগ আন্দোলনৰ মন্থৰ গতিয়ে আন্দোলনকাৰীসকলক সন্তুষ্ট কৰিব পৰা নাছিল৷ ১৯২১ চনৰ আন্দোলনৰ বিফলতাৰ পাছৰ পৰাই গান্ধীজীৰ অহিংস নীতিৰ প্ৰতি থকা মানুহৰ অটল বিশ্বাসত লাহে লাহে ঘূণে ধৰিবলৈ লৈছিল ৷ ৰেল বগৰাই অনুতপ্ত মহদা গোঁসাইয়ে সেয়ে গান্ধীক সুৱৰি কৈছে - “ মানুহ নমৰাকৈ যদি যুঁজিব পাৰিলোহেঁতেন তেন্তে কিমান সুন্দৰ হ’লহেতেন ” ৷ ঔপন্যাসিকে বৰ্ণনা দিছে যে - কূটাঘাটমূলক কাম কাজেৰে , যাতায়তৰ সকলো পথ ছিন্ন-বিছিন্ন কৰি , মিলিটেৰীৰ ৰচদ পাতি আৰু সেনা অনা নিয়াত বাধা দি সকলো ফালৰ পৰাই বৃটিছক জুমুৰি দি ধৰিব লাগে ৷ অহিংসাৰে যুঁজি বৃটিছক খেদিব নোৱাৰি সি হিংসাৰে যুঁজি চাইছে [পৃঃ ১০৬ ] ৷ কিন্তু তাৰ পৰিৱৰ্তে ধনপুৰৰ সপোনৰ স্বাধীন ভাৰতত জাত পাত একো নাথাকিব ৷ ধনপুৰৰ এই সমাজবাদৰ ধাৰনা অৱশ্যে বহু ক্ষেত্ৰত অস্পষ্ট আৰু বাস্তৱৰ লগত সঙ্গতি নথকা ৷ এজন মৃত্যুমুখী লোকৰ সপোন , জীৱনৰ অন্তিম ক্ষণত তেওঁৰ প্ৰেয়সীক লৈ কৰা কল্পনাও ধনপুৰ আৰু সুভদ্ৰা চৰিত্ৰৰ মাজেৰে ফুটাই তুলিছে ৷ আন্দোলনে যে মানুহৰ মনৰ পৰা সপোনবোৰো মচি নিয়ে তাৰেই প্ৰমান মৃত্যুঞ্জয়ৰ কাহিনীয়ে কৈ যায় ৷ যি অতি অলীক আৰু হৃদয়বিদাৰক ৷
আনহাতে ঊনবিংশ শতিকাৰ ইউৰোপীয় মানৱতাবাদী উদাৰনৈতিক ভাবধাৰাৰ অনুৰণন মহদা গোসাঁইৰ ব্যক্তিত্বৰ মাজত দেখিবলৈ পোৱা যায় ৷ তেওঁৰ কাম কাজতকৈও ব্যক্তব্যতহে তাৰ প্ৰতিফলন দেখা যায়৷ তেওঁৰ বুদ্ধি মুকলি আৰু নৈতিক চেতনা প্ৰখৰ ৷ জাত-পাতৰ বিচাৰ আৰু যুক্তিহীন নীতি-নিয়মৰ তেওঁ বিৰোধী আছিল ৷ সেয়ে স্বাধীনতাৰ বাবে মৰিবলৈ ওলাইয়ো নিজ পত্নী গোসাঁনীক তেওঁলোকৰ কাৰ্যসূচীৰ বিষয়ে কিবা কোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আনুভৱ কৰা নাই ৷ উপন্যাসখনৰ শেষত কিন্তু অহিংসাৰ শ্ৰেষ্ঠতাকহে জীৱনৰ উপলব্ধ সত্য হিচাপে দেখুৱাবলৈ যত্ন কৰিছে ৷
তেখেতৰ আন এখন উপন্যাস হ’ল নগা জীৱনৰ পটভূমিত ৰচিত ‘ ঈয়াৰুইঙ্গম ’ ৷ নগা জনজীৱনৰ পটভূমিত ৰচিত হ’লেও ইয়াতো স্বাধীনতা আন্দোলনৰ কথাই ঠাই পাইছে ৷ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ কথা উল্লেখ কৰোতে তেওঁ গান্ধী আৰু সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৰ নীতিৰ আলোচনা কৰিছে ৷ সাহিত্য অকাডেমীৰ পুৰষ্কাৰ প্ৰাপ্ত এই গ্ৰন্থত জাপানী আক্ৰমণ , দ্বিতীয় মহাযুদ্ধহ আমাৰ সমাজ জীৱনলৈ কঢ়িয়াই অনা পৰিৱৰ্তন আৰু নগাভূমিৰ একাংশই সুকীয়া ৰাজ্যৰ পোষকতা কৰা কাহিনীৰ বৰ্ণনা আছে৷ উপন্যাসখনৰ অন্যতম এটা চৰিত্ৰ ৰিশ্বাং মহাত্মাৰ অনুগামী ৷ ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ সম্পূৰ্ণ চিত্ৰ তেখেতৰ সকলো উপন্যাসতে প্ৰকাশ পোৱা নাই যদিও স্বাধীমতা আন্দোলনৰ লগত জড়িত বিশেষ একোটাসময়ৰ চিত্ৰ ‘ঈয়াৰুইঙ্গম ’ উপন্যাসতো প্ৰতিফলিত হৈছে৷
✍️মমী দত্ত
ঢকুৱাখনা।
নমস্কাৰ স্বাগতম জনাইছোঁ আপোনাক । লেখাটো বা সংখ্যাটো পঢ়ি কেনেকুৱা পাইছে তলত কমেন্ট বক্সত লিখি আমাক জনাবলৈ নাপাহৰিব । লগতে লেখাটোৰ তলত দিয়া হোৱাটচএপ, ফেচবুক বুটামত টিপি লেখাটো আপোনাৰ শুভাংকাশী সকলৰ সৈতে শ্বেয়াৰ কৰি দিব । ধন্যবাদ